ตํ กิร มุทุ เจว สินิทฺธญฺจ โหติ, ตํ ปฏิยาทาเปตฺวา สาธุกํ ปจาเปตฺวาติ อตฺโถฯ เอเก ภณนฺติ – ‘‘สูกรมทฺทวนฺติ ปน มุทุโอทนสฺส ปญฺจโครสยูสปาจนวิธานสฺส นาเมตํ, ยถา ควปานํ นาม ปากนาม’’นฺติฯ เกจิ ภณนฺติ – ‘‘สูกรมทฺทวํ นาม รสายนวิธิ, ตํ ปน รสายนสตฺเถ อาคจฺฉติ, ตํ จุนฺเทน – ‘ภควโต ปรินิพฺพานํ น ภเวยฺยา’ติ รสายนํ ปฏิยตฺต’’นฺติฯ ตตฺถ ปน ทฺวิสหสฺสทีปปริวาเรสุ จตูสุ มหาทีเปสุ เทวตา โอชํ ปกฺขิปิํสุฯ

นาหํ ตนฺติ อิมํ สีหนาทํ กิมตฺถํ นทติ? ปรูปวาทโมจนตฺถํฯ อตฺตนา ปริภุตฺตาวเสสํ เนว ภิกฺขูนํ, น มนุสฺสานํ ทาตุํ อทาสิ, อาวาเฏ นิขณาเปตฺวา วินาเสสีติ หิ วตฺตุกามานํ อิทํ สุตฺวา วจโนกาโส น ภวิสฺสตีติ ปเรสํ อุปวาทโมจนตฺถํ สีหนาทํ นทตีติฯ

[190] ภุตฺตสฺส จ สูกรมทฺทเวนาติ ภุตฺตสฺส อุทปาทิ, น ปน ภุตฺตปจฺจยาฯ ยทิ หิ อภุตฺตสฺส อุปฺปชฺชิสฺสถ, อติขโร ภวิสฺสติฯ สินิทฺธโภชนํ ภุตฺตตฺตา ปนสฺส ตนุเวทนา อโหสิฯ เตเนว ปทสา คนฺตุํ อสกฺขิฯ วิเรจมาโนติ อภิณฺหํ ปวตฺตโลหิตวิเรจโนว สมาโน ฯ อโวจาติ อตฺตนา ปตฺถิตฏฺฐาเน ปรินิพฺพานตฺถาย เอวมาหฯ อิมา ปน ธมฺมสงฺคาหกตฺเถเรหิ ฐปิตคาถาโยติ เวทิตพฺพาฯ

ปานียาหรณวณฺณนา

[191] อิงฺฆาติ โจทนตฺเถ นิปาโตฯ อจฺโฉทกาติ ปสนฺโนทกาฯ สาโตทกาติ มธุโรทกาฯ สีโตทกาติ ตนุสีตลสลิลาฯ เสตกาติ นิกฺกทฺทมาฯ สุปฺปติตฺถาติ สุนฺทรติตฺถาฯ

ปุกฺกุสมลฺลปุตฺตวตฺถุวณฺณนา

[192] ปุกฺกุโสติ ตสฺส นามํฯ มลฺลปุตฺโตติ มลฺลราชปุตฺโตฯ มลฺลา กิร วาเรน รชฺชํ กาเรนฺติฯ ยาว เนสํ วาโร น ปาปุณาติ, ตาว วณิชฺชํ กโรนฺติฯ อยมฺปิ วณิชฺชเมว กโรนฺโต ปญฺจ สกฏสตานิ โยชาเปตฺวา ธุรวาเต วายนฺเต ปุรโต คจฺฉติ, ปจฺฉา วาเต วายนฺเต สตฺถวาหํ ปุรโต เปเสตฺวา สยํ ปจฺฉา คจฺฉติฯ ตทา ปน ปจฺฉา วาโต วายิ, ตสฺมา เอส ปุรโต สตฺถวาหํ เปเสตฺวา สพฺพรตนยาเน นิสีทิตฺวา กุสินารโต นิกฺขมิตฺวา ‘‘ปาวํ คมิสฺสามี’’ติ มคฺคํ ปฏิปชฺชิฯ เตน วุตฺตํ – ‘‘กุสินาราย ปาวํ อทฺธานมคฺคปฺปฏิปนฺโน โหตี’’ติฯ

อาฬาโรติ ตสฺส นามํฯ ทีฆปิงฺคโล กิเรโส, เตนสฺส อาฬาโรติ นามํ อโหสิฯ กาลาโมติ โคตฺตํฯ ยตฺร หิ นามาติ โย นามฯ เนว ทกฺขตีติ น อทฺทสฯ ยตฺรสทฺทยุตฺตตฺตา ปเนตํ อนาคตวเสน วุตฺตํฯ เอวรูปญฺหิ อีทิเสสุ ฐาเนสุ สทฺทลกฺขณํฯ

[193] นิจฺฉรนฺตีสูติ วิจรนฺตีสุฯ อสนิยา ผลนฺติยาติ นววิธาย อสนิยา ภิชฺชมานาย วิย มหารวํ รวนฺติยาฯ นววิธา หิ อสนิโย – อสญฺญา, วิจกฺกา, สเตรา, คคฺครา, กปิสีสา, มจฺฉวิโลลิกา, กุกฺกุฏกา, ทณฺฑมณิกา, สุกฺขาสนีติฯ ตตฺถ อสญฺญา อสญฺญํ กโรติฯ วิจกฺกา เอกํ จกฺกํ กโรติฯ สเตรา สเตรสทิสา หุตฺวา ปตติฯ คคฺครา คคฺครายมานา ปตติฯ กปิสีสา ภมุกํ อุกฺขิเปนฺโต มกฺกโฏ วิย โหติฯ มจฺฉวิโลลิกา วิโลลิตมจฺโฉ วิย โหติฯ กุกฺกุฏกา กุกฺกุฏสทิสา หุตฺวา ปตติฯ ทณฺฑมณิกา นงฺคลสทิสา หุตฺวา ปตติฯ สุกฺขาสนี ปติตฏฺฐานํ สมุคฺฆาเฏติฯ

เทเว วสฺสนฺเตติ สุกฺขคชฺชิตํ คชฺชิตฺวา อนฺตรนฺตรา วสฺสนฺเตฯ อาตุมายนฺติ อาตุมํ นิสฺสาย วิหรามิฯ ภุสาคาเรติ ขลสาลายํฯ เอตฺเถโสติ เอตสฺมิํ การเณ เอโส มหาชนกาโย สนฺนิปติโตฯ กฺว อโหสีติ กุหิํ อโหสิฯ โส ตํ ภนฺเตติ โส ตฺวํ ภนฺเตฯ

[194] สิงฺคีวณฺณนฺติ สิงฺคีสุวณฺณวณฺณํฯ ยุคมฏฺฐนฺติ มฏฺฐยุคํ, สณฺหสาฏกยุคฬนฺติ อตฺโถฯ ธารณียนฺติ อนฺตรนฺตรา มยา ธาเรตพฺพํ, ปริทหิตพฺพนฺติ อตฺโถฯ ตํ กิร โส ตถารูเป ฉณทิวเสเยว ธาเรตฺวา เสสกาเล นิกฺขิปติฯ เอวํ อุตฺตมํ มงฺคลวตฺถยุคํ สนฺธายาหฯ อนุกมฺปํ อุปาทายาติ มยิ อนุกมฺปํ ปฏิจฺจฯ อจฺฉาเทหีติ อุปจารวจนเมตํ – เอกํ มยฺหํ เทหิ, เอกํ อานนฺทสฺสาติ อตฺโถฯ กิํ ปน เถโร ตํ คณฺหีติ? อาม คณฺหิฯ กสฺมา? มตฺถกปฺปตฺตกิจฺจตฺตาฯ กิญฺจาปิ เหส เอวรูปํ ลาภํ ปฏิกฺขิปิตฺวา อุปฏฺฐากฏฺฐานํ ปฏิปนฺโนฯ ตํ ปนสฺส อุปฏฺฐากกิจฺจํ มตฺถกํ ปตฺตํฯ ตสฺมา อคฺคเหสิฯ